Weerstand tegen verandering van dichtbij bekeken

Waar komt weerstand tegen verandering vandaan?

Allereerst: maak je geen zorgen. Als je weerstand tegen verandering hebt ben je in goed gezelschap. Het is volkomen normaal. Evolutionair gezien zijn we er namelijk op ingericht om zoveel mogelijk de status quo te handhaven en weg te bewegen van pijn en ongemak. Vanuit het oogpunt van de oermens is het veiliger om te blijven waar je bent. In een bekende omgeving weet je immers waar water, voedsel en onderdak is, en waar de sabeltandtijgers zich ophouden. Als je het zo bekijkt is het volkomen onlogisch en zelfs gevaarlijk om ergens heen te gaan waar je dat allemaal niet weet. Je weet wat je hebt, maar je weet niet wat je krijgt, zogezegd.

Je onderbewuste doet ook een duit in het zakje

Om het nog wat ingewikkelder te maken: je onderbewuste heeft nog meer in te brengen dan een universele angst voor veranderingen alleen. Soms kun je met je bewuste gedachten een bepaalde kant op willen, maar houdt je onderbewuste je tegen. Uitstelgedrag is daar bijvoorbeeld een teken van. Even tussendoor: wees in dat geval zacht voor jezelf, want je onderbewuste heeft als enige taak om je veilig te houden en pijn en ongemak te vermijden. Het bedoelt het goed, maar soms komt het er wat rot uit ;).

In je onderbewuste heb je allerlei overtuigingen over jezelf en over de wereld. Op basis van die overtuigingen doet het wat nodig is om te zorgen dat je veilig bent. Daardoor kan het veranderingen tegenhouden waarvan je met je bewuste gedachten overtuigd bent dat je ze wilt invoeren. De uitdaging is dan om wat dieper te graven en je gevoelens, gedachten, overtuigingen en motieven te onderzoeken. Als je weet wat voor overtuiging of motief er onder die weerstand tegen verandering schuil gaat kun je eraan gaan werken dat om te keren.

Zodra je je onderbewuste kunt overtuigen dat het veilig is een bepaalde kant op te gaan zal het makkelijker gaan. Dit kan als een Jenga-toren werken: soms moet je er behoorlijk wat blokjes uithalen voor hij omver gaat. Het kan zijn dat je van alles probeert en er niets gebeurt, tot je een omslagpunt bereikt en je weerstand begint te verminderen.

Veiligheid voor alles

Je onderbewuste zal er alles aan doen om je veilig te houden en daardoor je overlevingskansen zo groot mogelijk te houden. Je geluk is daarbij van ondergeschikt belang, en logica speelt al helemaal geen rol. Stel bijvoorbeeld dat je als kind gestraft werd als je voor jezelf opkwam. Als dat herhaaldelijk gebeurde, dan is de kans groot dat je een overtuiging ontwikkelt hebt dat voor jezelf opkomen onveilig is. Als kind ben je afhankelijk van anderen voor je overleving en is dat een logische gevolgtrekking. Je kunt immers niet je koffers pakken en de wijde wereld in trekken, daardoor is aanpassen de meest voor de hand liggende optie. Als volwassene kan het je echter danig in de weg zitten als je moeite hebt om voor jezelf op te komen.

Zo kunnen er allerlei grote en kleine overtuigingen zijn die je tegenhouden op allerlei gebied. Die overtuigingen samen bepalen hoe je tegen de wereld aankijkt. Elke keer dat zo’n overtuiging bevestigd wordt, wordt hij sterker en vernauwt je kijk op de wereld. Nog een andere onhebbelijkheid van ons brein is dat het op zoek gaat naar bewijs/bevestiging van onze overtuigingen. Alles wat je wereldbeeld bevestigt valt meer op en alles wat het tegenspreekt wordt door je brein weggelaten omdat het niet binnen dat kader past. Dat heet voorkeur voor bevestiging (confirmation bias).

Je bent het waard

Ja toch, of is er een stemmetje dat dat tegenspreekt? Als zo’n beperkende overtuiging de vorm heeft van een minderwaardigheidsgevoel, gebrekkig of vertekend zelfbeeld en/of het gevoel dat je het recht niet hebt te bestaan dan is dat vaak een recept voor zelfsabotage, ineffectiviteit en uitstelgedrag. Die boodschap komt waarschijnlijk niet zozeer uit je onderbewuste, maar uit een ander deel van jezelf dat ‘gekaapt’ is.

Innerlijke ouder of innerlijke criticus?

In de psychologie wordt soms gewerkt met een model dat bestaat uit drie delen. Freudiaanse psychoanalyse noemt ze superego (niet super als in geweldig, maar super als in ‘erboven’), ego en id. Andere benamingen zijn innerlijke ouder, zelf en innerlijk kind.

Als je opgroeit ontvang je vanuit je omgeving allerlei boodschappen. Die internaliseer je (ze worden een deel van je, denk aan het principe: als je het maar vaak genoeg hoort ga je het geloven) en ze vormen je innerlijke ouder. Onder normale omstandigheden zorgt een innerlijke ouder ervoor dat je volgens je normen en waarden leeft en weet wat goed en fout is. Zijn die boodschappen negatief, dan is dat deel van jezelf gekaapt en heb je geen innerlijke ouder maar een innerlijke criticus.

Een innerlijke ouder houdt je op het rechte pad. Foutje gemaakt? Jammer, joh, kijk wat je kan doen om het te herstellen en doe het de volgende keer beter! Een innerlijke criticus is allesbehalve ondersteunend, het is als het ware een fout in je interne software. Een computervirus dat in je hoofd rondspookt en problemen veroorzaakt. Krijg je een complimentje? De innerlijke criticus vuurt dan gelijk een gedachte (of gevoel!) af van ‘denk maar niet dat je wat voorstelt’. Foutje gemaakt? De innerlijke criticus brandt je helemaal af. Een actieve innerlijke criticus kan ook heel goed een oorzaak van weerstand tegen verandering zijn.

In dat geval is het zaak de innerlijke criticus onschadelijk te maken en door ‘reparenting’ jezelf van een innerlijke ouder te voorzien. Je installeert dan als het ware de juiste software.

Elk nadeel heeft zijn voordeel

Hoewel veiligheid vaak de oorzaak is voor weerstand tegen verandering, zijn er ook andere mogelijkheden. Het nadeel dat je ervaart levert je misschien op één of andere manier ook voordelen op. Dat kan heel divers zijn, vandaar hieronder een lijstje met wat algemene voorbeelden:

• minder verwachtingen/ eisen waaraan je moet voldoen
• je vermijdt het ongemak dat meestal met veranderingen gepaard gaat
• je loopt geen risico
• wat je niet probeert kan ook niet mislukken
• je kunt je blijven verstoppen voor de wereld
• je voorkomt mogelijke afwijzing
• misschien doen mensen nu bepaalde dingen voor je die je dan zelf moet gaan doen
• je voorkomt weerstand van je omgeving (dat zijn immers ook mensen met dezelfde neiging tot weerstand tegen verandering)
• succes kan eng zijn en z’n eigen problemen meenemen
• je hoeft niet te leren ‘nee’ te zeggen, met alle gevolgen van dien
• je voorkomt dat mensen je aanvallen als je je kop boven het maaiveld durft uit te steken
• onbewuste gedachten dat je het niet waard bent om….
• je weet wat je hebt maar niet wat je krijgt
• het levert aandacht op
• het levert macht over anderen of over een situatie op
• het maakt het mogelijk een situatie of mensen naar je hand te zetten

In het algemeen kun je stellen dat hoe groter het voordeel is dat je uit je situatie haalt, hoe groter de weerstand zal zijn om dat voordeel los te laten. Dit betekent trouwens absoluut niet dat je je dan prettig voelt bij je situatie. Het kan heel tegenstrijdig zijn en iets kan op een heel kromme manier een voordeel opleveren. Bewustwording is hierbij belangrijk. Als je je gevoelens, gedachten en beweegredenen in kaart kunt brengen kun je de volgende stap nemen en beginnen het om te keren.

Foto’s FreeImages: ’tijger’: mirko delcaldo, school vissen: Oktaviani Marvikasari, waar is de kat?: Sande Hamilton